Karan: Ustavotvorni kapacitet Srpske, kao federalne jedinice u saveznoj BiH, nepromijenjen od 9. januara 1992. godine do danas
Profesor ustavnog prava Siniša Karan istakao je da je Republika Srpska nastala 9. januara 1992. godine na bazi volje srpskog naroda izražene na plebiscitu 9. i 10. novembra 1991. godine i definisala svoj status u sastavu savezne države Јugoslavije kao njena federalna jedinica, i taj ustavnopravni kapacitet unesen i u dejtonsku, novostvorenu saveznu, federalnu BiH kao federalna jedinica ima i danas.
Profesor Karan je naveo da je Republika Srpska posebno definisala pitanje teritorijalnog razgraničenja sa političkim zajednicama drugih naroda BiH, kao i razrješenje drugih međusobnih prava i obaveza, na način da se to pitanje izvrši mirnim putem i dogovorom, uz uvažavanje etničkih, istorijskih, pravnih, kulturnih, ekonomskih, geografskih, komunikacijskih i drugih bitnih kriterijuma i uz poštovanje principa i pravila međunarodnog prava.
Takođe, dodao je on, Deklaracijom o proglašenju Republike Srpske određuje se da će do izbora i konstituisanja novih organa i institucija, koji će biti ustanovljeni njenim Ustavom, funkcije državnih organa u Republici Srpskoj obavljati Skupština srpskog naroda u BiH i Ministarski savjet.
Analizu profesora Karana za Srnu, u kojoj pojašnjava zašto Republika Srpska štiti federalni (dejtonski) oblik unutrašnjeg državnog uređenja, prenosimo u cijelosti:
PRINCIP DOBROVOLjNOSTI – PRAVO SVAKE NACIЈE
Princip federalizma danas je, prije svega, princip dobrovoljnosti kao pravo svake nacije da suvereno odluči da li će stvoriti svoju samostalnu državu ili će se ujediniti u federalnu zajednicu sa drugim nacijama.
Ovim principom federalizam se učvrstio da ne bi postao jedan skriveni oblik centralizma i prevlasti jedne nacionalne grupe nad drugima. Principi federalizma postaju napredni politički instrumenti onda kada služe jačanju i razvoju demokratije i ako doprinose oslobođenju od hegemonizma, nametanja tuđe volje manjim nacijama od većih (brojnijih) nacija.
ZAGOVARANjE PRINCIPA ЈEDAN ČOVЈEK – ЈEDAN GLAS U BiH ЈE TOTALITARNA IDEOLOGIЈA
Generalno, ono što federaciju razlikuje od unitarne države jesu federalne jedinice. Konstituivni elementi federacije su građani i federalne jedinice, a unitarne države samo građani.
Iz ove, Ustavom zaštićene pozicije federalnih jedinica, proizlaze i sva druga izvedena obilježja federacije. Zagovaranje principa jedan čovjek – jedan glas u pluralnom bh društvu je totalitarna ideologija.
Svaka država na svijetu je više ili manje pluralistička i može biti različito uređena. Ali, svaki drugi oblik državnog uređenja osim složenog, federalnog u multietnički pluralnim društvima (politički organizovano društvo) prosto nije moguć, nije održiv i protivrječan je sam sebi.
Etničko nije retrogradno, ono je u pluralnom društvu stabilizacija, politički okvir, posebna vrijednost koja ima interes da štiti zajednički okvir samo u mjeri u kojoj nije i sama ugrožena.
UNITARIZAM U VIŠENARODNIM ZAЈEDNICAMA ЈE NASILjE DRŽAVE PREMA GRAĐANIMA I NARODIMA
Unitarizam u višenarodnih zajednicama nije ništa drugo do nasilje države, državne organizacije prema građanima i narodima. Federalizam daje mogućnost emancipacije, ali samo ako postoji i subjektivni faktor zajedništva koji omogućava ravnopravnost.
Federalizam na bh način samo je privid, maska, izvrtanje naglavačke koncepta dobrovoljnog udruživanja, sa mogućnošću razdruživanja do otcjepljenja i ponovnog udruživanja na dobrovoljnoj osnovi.
Postavljanje nacionalnog pitanja i njegovo rješenje mora poći od ranijih koncepcija negacije tog pitanja ili formalističkog pristupa, te unitarističkog rješavanja državnim konceptom jugoslovenstva u negativnom značenju (sada primjer bosanske nacije), negacijom identiteta.
Istorija je pokazala da centralizam, unitarizam i državno nasilje nisu sposobni riješiti nacionalno pitanje, ignorišući stvarnost i realne odnose, promovišući nerealno jedinstvo, stvarajući imaginarni subjektivni faktor koji nije sposoban na duže vrijeme održati sistem.
Postojale su izvorne (dejtonske) osnove za izgradnju novog društva. Nacije su imale šansu da se zajednički, ravnopravno razvijaju.
S druge strane, u drugoj fazi, protokom vremena, šire se kompetencije centralnih organa BiH, ali upravo u smislu centralizacije, gotovo otuđenosti od federalnih, konstitutivnih dijelova (entiteta-naroda) iz kojih su proistekli.
Potreba za drugačijom organizacijom države, ili razgraničenju, razdruživanju, novom dogovoru mogućih odnosa savezne države dobija se na snazi.
MULTIETNIČKA FEDERACIЈA NE SMIЈE DA UKIDA PRAVA NACIЈA
Federacija ne smije, posebno ne multietnička, da ukida prava nacija, njihove kulture, političke participacije, ekonomski prosperitet (problemi sa rapodjelom poreza), stvarajući neko vještačko “integralno državno jedinstvo”.
Reakcije su istorijski opravdane: po istom principu po kome se narodi udružuju (želeći emancipaciju svoje bitnosti u snazi sa drugima), narodi se i razdružuju upravo iz razloga zaštite svog identiteta i ukupnog napretka. To pravo je istorijska pobjeda ravnopravnosti naroda kroz različite oblike državnog uređenja: federalno ili unitarno.
Moguće pravce razvoja bosanskoherecegovačkog federalnog državnog uređenja treba tražiti u razvijanju ustavnih principa, na bazi: dobrovoljnosti procesa dalje izgradnje društva, poštivanju pariteta u formiranju institucija i konsenzusa kao dominantnog načina donošenja odluka. Prevlast i dominacija bilo kog nivoa, federalnog ili saveznog, suprotna je tim principima.
I kao najvažnije pitanje, bez dileme u ustavnopravnoj nauci i praksi, postoji potpuna saglasnost o tome da sistem podjele nadležnosti između državnih subjekata u složenim federalnim državnim zajednicama, saveznoj državi, predstavlja: ključno, najsloženije i najdelikatnije pitanje organizacije i funkcionisanja tih zajednica, pitanje ustavnog i pravnog poretka, i ustavno određenog oblika državnog i društvenog uređenja. Pitanje opstanka.
I upravo zbog svog snažnog federalnog statusa u saveznoj, multietničkoj asimetričnoj federaciji BiH, Republika Srpska je napadana svih 29 godina isključivo sa aspekta snage njenog federalnog statusa, državnog suvereniteta i ograničenog vanjskog suvereniteta, pretvarajući je u, lukave konstrukcije, decentralizovane multietničke i građanske demokratske zajednice. Veliki broj unitarnih država može imati ove kvalifikacije, ali federalne ne.
Načini na koje se “udaralo” na federalni oblik državnog uređenja jesu presude Ustavnog suda BiH, djelovanje Tužilaštva i Suda BiH, Suda za ljudska prava u Strazburu, Kancelarije visokog predstavnika, presude za ratne zločine domaćih sudova i Haškog suda, sankcije pojedincima i nosiocima najvažnijih državnih funkcija, političke zlouputrebe pokušaja donošenja rezolucije o Srebrenici.
Sva ta kretanja karakteriše tendencija revizije Ustava vanustavnim putem pod različitim izgovorima, a najradikalniji su zahtjevi koji su protiv dvoentitetskog uređenja, a za klasično centralistički i unitaristički građanski model ustavnopravnog uređenja, pri čemu se zloupotrebom demokratizacije društva i borbom za ljudska prava u suštini stvaraju uslovi za unitarizaciju i majorizaciju.
Tako je i došlo do sukoba normativnog i stvarnog do mjere da dovodi u pitanje pronađeni ustavni okvir funkcionisanja novonastale državne zajednice federalnog tipa i njenih institucija.
Glavno oružje protiv Republike je trebao biti Ustavni sud BiH (sakriven iza pravnog i konačno obavezujućeg autoriteta), potpomognut ustavom ovlašćenim pokretačima ustavnih sporova i zaštite ustavnosti (bošnjački i “hrvatski” član Predsjedništva, bošnjački poslanici Parlamentarne skupštine BiH, bošnjački delegati u Vijeću naroda Republike Srpske), da sinhronizovano zadaju “posljednji udarac” Republici kroz “zaštitu” ljudskih prava i sloboda, zabranu diskriminacije, pravnu državu, vladavinu prava, evropske standarde, u konačnom trasiranje puta u stvaranju građanske (bošnjačke) države.
Kroz odluke Ustavnog suda, trebalo je izvršiti “ustavnopravnu” reviziju Ustava i ustavnih i dejtonskih principa, pri čemu bi bez formalne promjene
Ustava došlo do potpune transformacije BiH i oživljavanja kontinuiteta ratne, nepostojeće, imaginarne, građanske, bošnjačke republike BiH kao tzv. ustavnopravnog sljedbenika nestale, raspadnute SR BiH.
POKUŠAЈI CENTRALIZACIЈE BiH I MINIMIZIRANjE ETNIČKOG KARAKTERA
Tako su se osporavale odredbe imovinskih odnosa sadržane u Zakon o poljoprivrednom zemljištu, Zakon o unutrašnjoj plovidbi Republike Srpske, Zakonu o šumama i Zakonu o nepokretnoj imovini koja se koristi za funkcionisanje javne vlasti, jer je pitanje “državne imovine” u isključivoj nadležnosti “države” BiH.
Osporavaju naše djelovanje u segmentu o pravosudnim institucijama BiH, u oblasti odbrane i bezbjednosti, indirektnog oporezivanja. Odluka Ustavnog suda BiH o konstitutivnosti naroda u entitetima promijenila je unutrašnju strukturu entiteta.
Riječ je o primjeru gdje se i Ustavni sud BiH javlja kao tvorac Ustava i vrši njegovu reviziju, a njegova osnovna uloga je upravo zaštita neustavne promjene i uopšte, zaštita Ustava BiH. Može se reći da se preko zahtjeva za usklađivanje nekih odredaba Ustava Republike Srpske traži promjena baznih, temeljnih principa Ustava i ustavnog uređenja BiH.
Posebno odluka o konstitutivnost naroda na nivou BiH i entiteta je opasan politički princip koji je svoje razorno djelovanje (na ustavnu strukturu i njenu stabilnost) pokazao na prostorima bivše SFRЈ. Suštinski domet ovakve odluke jeste pokušaj centralizacije BiH i minimiziranje etničkog karaktera, značaja suvereniteta i državnosti entiteta.
Podsjećamo, da se ne zaboravi, i osporavanje Zakona o Danu Republike Srpske, kao kontinuitet napada na postojanje Republike kao federalne jedinice koja je sa drugom federalnom jedinicom Federacijom BiH sistemom spajanja (agregacije) stvorila saveznu BiH nakon raspada (debelacije) SR BiH.
PRESUDAMA SE ŽELI MIЈENjATI OBLIK DRŽAVNOG UREĐENjA
Isto tako, presude Evropskog suda za ljudska prava (Sejdić-Finci, Zornić, Pilav, Pudarić, Kovačević) nisu ništa drugo nego podvala Republici Srpskoj i u funkciji su kontinuirane politike napada na nju u težnji ka stvaranju unitarne “građanske” BiH, koristeći “demokratiju nediskriminacije” kroz sudske presude u procesu unitarizacije.
Ili drugačije rečeno: presudama se želi mijenjati oblik državnog uređenja suprotan društvenim i ukupno istorijskih uslovima nastanka tog i takvog, složenog, multietnički federalnog državnog uređenja.
Dugoročno bi cijela BiH bila izborna jedinica, i vratili bi se na unitarnu većinsko bošnjačku državu “jedan čovjek – jedan glas”, a ne smijemo zaboraviti da nas je upravo ta i takva BiH uvela u tragične sukobe. Ona se pokazala nesposobnom da zaštiti slobodu i prava tri naroda.
Unitarizam je faktor nestabilnosti i izvor sukoba u kome prevladava princip dominacije.
BiH SA VISOKIM PREDSTAVNIKOM POSTALA ЈE KVAZI DRŽAVA I PROTEKTORAT MODERNOG DOBA
Kada je riječ o kancelariji visokog predstavnika (OHR) on je djelujući kao samozvana ustavotvorna i zakonodavna vlast vršio reviziju ustava BiH, poremetivši ustavom utvrđenu i jasno određenu konfederalno-federalnu ravnotežu između konstitutivnih naroda i entiteta, sa ciljem jačanja tendencija za centralizacijom i unitarizacijom BiH kroz majorizaciju.
BiH sa visokim predstavnikom postala je nesuverena, neefikasna, kvazi država, protektorat modernog doba, istovremeno kršeći ljudska prava i slobode konstitutivnih naroda i građana, vladavinu prava i pravnu državu, posebno ustavnost i zakonitost.
On ne može da nameće zakone, mijenja entitetske ustave, ne može “zalediti” bankovne račune stranaka, ukinuti sudske odluke, zabraniti određenim licima imenovanje na političke funkcije, smijeniti funkcionere na najvišem političkom nivou, ili lica na nekim drugim ključnim pozicijama.
SANKCIЈE SAD POSLjEDNjI ADUT ZA HITNO “DEMOKRATSKO” PRESTRUKTURIRANjE SRPSKE
Takođe, SAD su uvele “demokratske” sankcije Republici Srpskoj i njenim predstavnicima koji su ustavna kategorija, osnova državne strukture na kojoj počiva BiH i doveli u opasnost i sam opstanak savezne zajednice. Američki
pozivi na “demokratiju sankcija” kao posljednjim adutom kao hitno “demokratsko” prestrukturiranje (ne)demokratske Republike Srpske, “tiranije entiteta i konstitutivnih državotvornih naroda”, opstrukcije funkcionisanja države, navode na “potrebu” demokratizacije društva građanskog tipa, jedan čovjek – jedan glas kao jedino ispravnom demokratskom društvenom sistemu.
SAD sankcijama izražavaju svoj stav da isključivo unitarno – građanski opredjeljene političke snage, predstavljaju “alternativu” federalnim etničko-entitetskim (ustavnim) odnosima.
Moramo biti sasvim jasni, unitarno državno uređenje u slojevitim, multikulturalnim, multikonfesionalnim, multinacionalnim i istorijski razjedinjenim zajednicama kao što je BiH, nije ništa drugo do nasilje države, državne organizacije prema njenim građanima i narodima. Pokušaj majorizacije izražen kroz formu “efikasne države, jakih centralnih kompetencija, sa sposobnošću međunarodnog subjektiviteta i integracionih procesa” je zabluda, neistina i opasan politički put.
U BiH je kolektivitet, konstitutivni narod i entiteti, ontološki subjekt složene državne zajednice koji se predstavlja sam i ne traži realizaciju svojih, kolektivnih interesa posrednim putem, pri čemu artikulacija kolektiviteta jeste i ustavna kategorija, esencijalni element, ne pridodat, već originaran.
NIKO NEĆE UKINUTI REPUBLIKU SRPSKU
Ili drugačije rečeno niko neće ukinuti Republiku Srpku iako pokušavaju da je ukinu skoro 30 godina, isisavajući ključne elemente na kojima počiva, ne rezumijući da na takav način urušavaju samo biće i opstanak BiH.
U pokušajima da Srpsku pretvore u administrativnu jedinicu, u odnosu na federalnu koja je u osnovi država sama za sebe i koja je kao takva i ušla u BiH, samo dodatno ugrožavaju sam opstanak BiH, a Srpsku vraćaju na osnove iz 1995. godine, kada je sa svojim punim državnim kapacitetom i ušla u državnu zajednicu BiH.
IZVOR I FOTO: rtrs